İbnülemin Mahmud Kemal Kemalü'l-Kemal Bir Eski Zaman Efendisi

Hüseyin Vassaf'in, büyük hal tercümesi yazari ve dostu Ibnülemin için kaleme aldigi Kemâlü'l-Kemâl birçok bakimdan mühim bir eser, kisi ve dönem merkezli olarak çok iyi insa edilmis kiymetli bir monografi. Kitabin alti ana bölümü var. Bunlar sirasiyla 1. Hayat-i hususiyesi, 2. Hayat-i diniyesi, 3. Hayat-i ilmiyesi, 4. Hayat-i edebiyesi, 5. Hayat-i ictimaiyesi ve nihayet 6. Hayati siyasiyesi'dir. Ilk bölümde yer alan Ibnülemin'in babasi Mehmet Emin Pasa ve kardesi Ahmet Tevfik Bey hakkindaki bilgilerin bir kismi dogrudan Ibnülemin tarafindan yazilmis. Aileyi yakindan taniyan müellif bu tabloyu maharetle tamamliyor. Üstad'in çevresi, yetismesi, mücerretligi, kütüphanesi, arsivi, çalisma tarzi, antika esyalari, konagi hakkinda verilen kiymetli bilgiler de portreyi ikmâl eden ilk elden bilgilerdir. Dinî hayatinda Ibnülemin'in Halidî Naksîligi ile olan irtibati hayli öne çikmaktadir. Ibnülemin'in memuriyetleri, bürokraside yetismesi ve idari hayatiyla ilgili kisimlar ayni zamanda bir dönem tahlili; müesseselerden kisilere ve üst devlet dairelerindeki münasebet biçimlerine, himaye üslubuna, memur yetistirme tarzina, idare tekniklerine, insan malzemesine ve iç rekabetlere dair birçok mühim bilgi, yorum ve tesbit ihtiva etmektedir. Özellikle devrin üç sadrazami Said Pasa, Cevat Pasa, Said Halim Pasa ile Ali Emiri, Mahmud Esad Seydisehri hakkindaki malumat baska kaynaklarla ikamesi zor bilgilerdir. Bu kisimlarin iki dostun uzun ve planli sohbetleri neticesinde ortaya çiktiginda süphe yoktur. Bir yazar, bir sanatkâr, bir kültür adami olarak Ibnülmin portresine iliskin; hususiyetleri, titizligi, yer yer geçimsizligi, nekregûlugu, mûzipligi, meclisleri, insan münasebetleri, yasama üslubuna dair de kitapta çok malzeme yer almaktadir.