Alpamış Destanı ve Metinlerarası Göstergeler

Kahramanlık ve kutlu soy/boy birliği, Türk topluluklarının Orta Asya'dan aldığı merkezî sembollerdir. Alpamış Destanı Altay, Kırgız, Kazak, Başkurt, Özbek, Tatar, Anadolu vd. varyantlarıyla Türk soylu toplulukların köken söylencesidir. Alpamış Destanı ve varyantları epik gelenek, mitsel düşünce ve millî değerlerden oluşan kültürel kodları metinlerarası göstergelerle işaret eder. Metinlerarası göstergelerde, metindeki temel anlam ve mesaj diğer metinlere duyuş, kod ve söylem olarak taşınır. Yeniden yaratma ve yeniden okuma eylemi olan metinlerarası göstergeler; metinde iletilen anlam ve mesajı kültürel kodlarla aktarır. Çalışmada Alpamış Destanı'nın varyantları içinde en hacimli ve edebî değeri herkesçe kabul edilen Özbek varyantı asıl metin olarak alınmış ve diğer varyantlarla birlikte metinlerarası gösterge işaretleri işlenerek Türk destanlarının ana temaları gösterilmiştir. Eserin birinci bölümünde destan türü, âşıklık geleneği, destan anlatıcısının işlevleri, edebî metinlerde metinlerarası göstergeler kavramı ve Alpamış Destanı'nın varyantları üzerine bir değerlendirme yapılmıştır. İkinci bölümde Alpamış Destanı'nın Özbek varyantı; olay örgüsü, zaman, mekân ve anlatıcı teknikleri başlıklarıyla yapı birimleri olarak çözümlenmiştir. Üçüncü bölümde destanın varyantları, ebedî yolculuk sembolü ve bu sembol etrafında gelişen metinlerarası göstergeler olarak evrensel ve millî imajlarla yorumlanmıştır. Dördüncü bölümde Türk kültürünü ifade eden ayırıcı ögelerin çözümlemesi varyantlardaki anlatı geleneğiyle örneklendirilmiştir. Son bölümde Özbek varyantında halk hikâyesi, masal, efsane, ve fıkra türüyle bağlam oluşturan motiflere yer verilmiştir. Çalışma Türk kültürüne ve halk edebiyatına ilgi duyanlara faydalı olacak disiplinlerarası bir yaklaşımla hazırlanmıştır.